Aytekin Karma
Sansür sözü etimolojik olarak Latince censeo ya da censere sözünden türemiştir ve yargılamak İkitelli Escort belirlemek ya da değerlendirmek manasına karşılık gelir Sansür otoritelerin baskı ve sıkıntı gücüyle uyguladıkları bir prosedür olduğu için tarihî olarak otoritelerin bulundukları çabucak her vakit ve çabucak her toplulukta bir İkitelli Escort Bayan biçimde görünür
Yazar insan hakları avukatı ve gazeteci Eric Berkowitz in kaleme aldığı ‘Tehlikeli Fikirler Antikçağdan Geçersiz Habere Batı da Sansürün Kısa Tarihi’ isimli kitap tam da bu sıkıntıyı incelemektedir Escort İkitelli Berkowitz bu kitabında sansürü tarihi örneklerle tartışıp günümüze kadar gelir Biz de böylelikle hem yasakçı zihniyetin hem de niyetleri yüzünden baskı altına alınan insanların dünden bugüne olan seyahatlerini görürüz
‘Tehlikeli Fikirler’ geçtiğimiz günlerde Minotor Kitap etiketiyle raflardaki yerini aldı Kitabı çeviren isimse His Akın
‘DEHAYA ZULMETMEK ONUN TESİRİNİ ARTTIRIR’
Susturmak en az konuşmak kadar eskidir Bilhassa ilkel periyotta sözlerin şimdikinden daha tesirli olduğu kabul ediliyordu İlkel devirdeki insanın keskin bir soyut somut ayrımı bulunmadığından büyüler ayinler vb ritüeller için kullanılan sözler büyük felaketlere sebep olacak kadar gerçek kabul ediliyordu Ne var ki çağlar ve toplumsal şartlar değişse de sözün gücü konuşmanın gücü birebir tehlikeyle hayatına devam etti Günümüzde bile hem muhafazakar hem de demokrat kesim tarafından yasaklanan sözlerin tabirlerin bulunduğu ve karşılıklı olarak sansürlenmesi talep edilen birçok durum olay ve telaffuz olduğu hepimizin malumu
Berkowitz in verdiği şu çarpıcı örnekle başlayalım Çin in ilk imparatoru unvanını taşıyan Çin Şi Huang MÖ 259 210 merkezi otoriteyi kurduktan sonra halkın niyetlerini bile tahakküm altına almak ve otoritesini her yere yaymak için Konfüçyusçu alımlara ve onların öğretilerine neredeyse savaş açar Konfüçyusçu alımları öldürttüğü alimleri canlı diri gömdürdüğü yetmezmiş üzere ipek kumaşlara bambulara tahta tabletlere yazılan şiirleri bilgelik kelamlarını tarihi ve felsefi metinleri yaktırır Halkın bunlardan rastgele birine sahip olmasını kesinkes yasaklar lakin bunların birer kopyasını kendi sarayında koruma eder
Çin Şi Huang bu sayede gücünü herkese gösterdiğini hakimiyetini yedi düvele yaydığını düşünür ancak işin aslı o denli değildir Çünkü bu türlü yaparak aslında bilginin ne derece değerli ve kuvvetli olduğunu herkese göstermiş olur
Antik Yunan da Her şeyin ölçüsü insandır aforizmasıyla bilinen sofist filozof ve retorikçi Protagoras ise dine saygısızlıktan dolayı yargılanır ve kitapları bir meydanda yakılır Bilindiği kadarıyla birinci kitap yakma aksiyonu budur Protagoras ise bir rivayete nazaran sürülür bir rivayete nazaran kaçar lakin her iki şartta da vefatı bir deniz kazasında gerçekleşir
Roma devrinde de tehlikeli görülen yapıtlara ve şahıslara de misal bir sansür uygulandığını görürüz Roma nın ünlü tarihçilerinden Tacitus şöyle der
Bugünkü despotizmin gelecek jenerasyonun anılarını sahiden yok edeceğine inananların ahmaklığına gülmemek elde değil Dehaya zulmetmek aksine onun tesirini arttırır Yabancı devletlerin tiranları ve onların zulmünü örnek alanların tamamı kendilerine makûs şöhret mağdurlarınaysa şan ve gurur kazandırmaktan öteye gidememişlerdir
PEKİ YA HALKIN UYGULADIĞI SANSÜR
Ortaçağ da kilisenin sansürü 19 yüzyılda monarşilerin sansürü 20 yüzyılda totaliter devletlerin sansürü Listeyi her periyotta pek çok örnekle çoğaltmak mümkün Fakat Berkowitz eskiyi anlattığı kadar günümüzü de anlatır Üstelik günümüzü işlerken yalnızca Kim Jong Un Putin Trump Erdoğan üzere isimlerden bahsetmez Yani sansürü yalnızca üstten aşağıya inen bir şey olarak açıklamaz Tıpkı vakitte aşağıdan üste ya da halkın kendi kendisine uyguladığı sansürü de işin içine ekler
Peki ne demektir bu ve nasıl olur
Cevap kolay Toplumsal medya sayesinde
Sosyal medya halka gibisi görülmemiş bir güç verdi Elbette evvelki çağlarda halk örgütlenip belirli başlı şeyler konusunda yetkililere geri adım attırmıştır fakat bu kadar kolay biçimde ve kısa müddette örgütlenip bu kadar tesirli sonuç almak daha evvel gibisi görülmüş bir şey değildir Halk bu gücü vakit zaman yargıyı baskılamak vakit zaman kanunları ve yasa koyucuları baskılamak için kullanır Dediğini yaptırdığı da vakidir Berkowitz bunu da sansürün bir çeşidi olarak yorumlar
Beri yandan Berkowitz sansürün genelde sağ muhafazakar bir kesim tarafından savunulup günbegün yine üretildiğini lakin artık birebir tekniğin sol muhalif kesim tarafından da kullanıldığını söyler Bu sıkıntılar genelde ayrımcılık bayan hakları LGBTİQ hareketi tabiat hareketi üzere mevzularla bağlı olsa da sansür sansürdür der Daha mahallî bir örnek olması hasebiyle geçtiğimiz yıllarda stand up çılara karşı başlatılan linç kampanyasını hatırlayabiliriz Her şeyin mizahı olmaz düsturuyla sallanan kılıçlar birkaç kelle aldı almasına lakin sonuç ne oldu O görüntüler daha çok ilgi çekti ve genel olarak stand up daha çok insan tarafından izlenmeye başlandı
Böylece başta söylediğimiz yere geri döneriz Yasaklanmak istenen sansürlenen kişi fikir olay vb daha çok dikkat çeker ve aksi üzere daha çok yayılır Sansür bir yok edici olmaktan çok kutsiyet atfeden içten içe direnişe sebep olan bir hınç yaratır Nâzım Hikmet in ve Ahmet Kaya nın yasaklansa bile her vakit daha çok okunup dinlenmesi ve bir direniş sembolüne dönüşmesi bir öbür örnek olarak verilebilir
Ancak toplumsal medya linçi ve sansürünün tüm bunlara karşın tekrar de günahsız olduğunu söyleyemeyiz Çünkü toplumsal medya bot hesaplar site algoritması vb şeyler sebebiyle manipülasyona açıktır Hasebiyle beşerler kısa müddette bir yerlere yönlendirilebilir kapıldığı linçin gücüyle vakit zaman kandırıldığını anlamayabilir Varsayım edileceği üzere bu da satın alınabilir bir şeydir
Berkowitz e nazaran sansür her halükarda bir zayıflık göstergesidir Otoriteler bir şeyi sansürlemeye çalıştıklarında aslında şunu demek isterler Biz doğrusunu biliyoruz siz de bunu kabul edeceksiniz Bu kibir bilhassa matbaanın icadından evvel daha ayan beyan formda gözlenebilir Matbaanın icadından sonra ve bilhassa de günümüz teknolojisindeyse basılı görsel vb bir şeyi sansürleyip ortadan kaldırmak mümkün değildir O şey kesinlikle fakat kesinlikle kendini gizleyecek bir yer bulur Baskılandıkça popülerleşir ve gizlendiği alanı çoğaltmaya başlar Örneğin Çin in özgür basına dair katı tavrı Hudut Tanımayan Gazeteciler tarafından trajikomik halde aşılmıştır Gazeteciler haberleri pop müziği haline getirilip Spotify listelerinden ya da çevrimiçi bir oyun olan Minecraft üzerinden insanlara ulaştırmışlardır
Son kertede Berkowitz sansür mantığının da sansürcülerin de sansürlenenlerin de zihniyetinde tarihi olarak büyük bir fark olmadığı söyler Yalnızca günümüz teknolojisinde halkın irtibat hakkı daha da genişlediği ve otoritelerin tehlikeli şeyleri yasaklamakla bir yere varamayacaklarını anladıkları için manipülasyona daha çok meylettiklerini söyleyebiliriz
