Türkan Uluk
ANKARA Amerika da 19’uncu yüzyıl ortalarında başlayan ve 1930’larda ekonomik buhranın toplumsal hayatı Şişli Escort da içine alan bir girdaba dönüşmesi ile güzelce yaygınlaşan stand up şovları Türkiye deki popülerliğini de emsal bir formda 1980 li yılların kasvetli havasında yakalıyor ve 1990 lı yılların beğenilen Şişli Escort Bayan cümbüş anlayışlarından biri oluyor
AYAKÜSTÜ GÜLDÜRÜ
Tam Türkçe karşılığı ‘ayağa kalkmak’ olan ‘stand up’ sözü vakit içinde sözlükte bir mana daha ediniyor Ayakta seyirci önünde güldürü Stand up terimi Türkiye Escort Şişli de birinci kere Rüstem Batum un 1989 yılında çıkardığı İki Karşıt Bir Düz Laflar isimli tek kişilik güldürü gösterisini stand up olarak anmasıyla kullanılıyor İsmi şimdi konulmuş olsa da Ferhan Şensoy un tabiriyle ‘mikrofonda şov yapan kişiler’ Türkiye de uzun yıllar bu cinsin örneğini sahneliyor ‘Ateş Böcekleri’ gösterisi ile tanınan Orhan Boran üzere
BİR SAHNE BİR ANLATICI BİR HİKAYE
Anadolu da başta kahvehaneler olmak üzere kent ve kasabaların kamusal alanları etrafında toplanan kalabalığı güldürmek maksadıyla kıssalar anlatmaya dayalı meddahlık geleneğini anımsatıyor şu anki haliyle stand up şovları Bir küme izleyiciye gerek kendi başına gelenleri gerek süregelen efsane ve öyküleri taklit ve canlandırmalarla anlatan meddahlar üzere günümüz komedyenleri de kentin tanınan yerlerinde kendi öykülerini etraflarında toplanan samimi bir kalabalığa anlatıyor Kafe ve barlarda düzenlenen izleyicilerin de sahne alabildiği açık mikrofon aktiflikleri birkaç komedyenin arka arda çıkıp şovlarını sahnelediği çoklu şovlar ve tek kişilik şovlar gitgide popülerleşiyor
Biz de yeni jenerasyon Ankaralı komedyenlerle kendi öyküleri deneyimleri stand up kültürünün geldiği nokta ve mizah üzerine söyleşiyoruz
LEYLA EZGİ DİNÇ ANLATMAK BENİ HAYATA BAĞLIYOR
Leyla Ezgi Dinç ODTÜ Sosyoloji mezunu tekrar ODTÜ de toplumsal cinsiyet ve bayan çalışmaları alanında yüksek lisans eğitimi alıyor ve bir müddettir birkaç farklı üniversitede kontratlı araştırmacı olarak çalışıyor Akabinde reklamcılık bölümüyle kesişiyor yolu ve kendi tabiriyle kendini gerçekleştirme dileğinin insanın içinden asla çıkmaması onu daima dürtmesiyle akademiden de özel kesimden de büsbütün uzaklaşıyor
Anlatmayı çok seviyorum beni tanımlayan şeylerden biri budur Çok keyif alıyorum bundan Anlatmak beni hayata bağlıyor Bir mevzu bir kavram üzerine çok uzunca bir müddet düşünüp onu kristalize etmek onu işlemek beşerlerle paylaşmak paydaşlık kurmak ve karşılık bulmak
KADIN KOMEDYENLER BANA YÜREK VERDİ
Sahneye birinci ne vakit çıktığını sorduğumuzda stand up tan çok evvel sahne tozu yuttuğunu öğreniyoruz Dinç’in ODTÜ Genç Muharrirler Topluluğu kurucularından o devir her ne kadar odağı yazı ve şiir olsa da bir tiyatro atölyesiyle birlikte sokak ve çocuk tiyatrosu yapmaya başlıyor tüm üniversite hayatı boyunca da aralıksız devam ediyor tiyatroya Şimdi sahneye çıkmadan öykülerini ‘Ölü Yatırım’ ismini verdiği podcast serisinde anlatmaya başlıyor
Pandeminin birinci vakitleri birinci taslaklarını hazırlayıp çöpe attığım podcaste 2021 başında tekrar yürek edip başladım Sesimi birinci olarak orada yakaladığımı düşünüyorum
İlişkilere okul ve çalışma hayatına yani hayata dair izlenim ve deneyimlerini edebiyat müzik ve toplumsal bilimler literatüründen isimlere referanslarla zenginleştirdiği podcast yayınları ile düşündüğünden çok daha fazla dinleyiciye ulaşıyor ve bu onu kıssalar yazmaya tekrar motive ediyor
Stand up şovları yapmaya ise yaklaşık bir buçuk sene evvel bayan komedyenlerin öykü anlatıcılığından ilham alarak başlıyor
Stand up a başlamadan evvel stand up ın yazılı kuralları var muhakkak bir matematiği var onun dışında hiçbir şey yapılmaz üzere geliyordu Fakat sonra bayan komedyenleri izledim onların kıssa anlatıcılığına dayanarak yaptıkları şovlar bana yürek verdi ve sahneye çıktım Birinci sahne de çok hoş geçince kendimi bu meslek kolunun kollarına attım
GÜVENCESİZ BİR İŞ NE KADAR SAHNEYE ÇIKARSAM O KADAR KAZANIYORUM
Sadece stand up yaparak geçinip geçinemediğini soruyoruz Dinç’e ve şu karşılığı alıyoruz
Şu an hala kısmen yani yarı vakitli komedyenlik yapıyorum Zira büsbütün beni geçindiren bir meslek değil şimdi Garantisiz bir iş ne kadar sahneye çıkarsam o kadar kazanıyorum Baristalık yapmaya ve birtakım freelance işler yapmaya devam ediyorum bir yandan Aslında hiç bu türlü hayal etmemiştim geleceğimi daha stabil bir hayat sürerim diye düşünmüştüm
Çok ağır çalıştığı bunaldığı özel kesim günleriyle hikayeler yazarak baş eden yazdıklarından biriyle de itibarlı hikaye ödüllerinden birini alan bir komedyen Leyla Ezgi Dinç’in işinin güvencesizliğinden bahsettikten çabucak sonra şöyle devam ediyor kelamlarına
Ne kadar sıkışırsan o kadar kendin olma muhtaçlığı duyuyorsun Ne kadar da kendin olma muhtaçlığı hissedersen o kadar üretesin geliyor
‘MUHALİFLİK BENCE GÜLDÜRÜNÜN EN SAĞLAM BENZİNLERİNDEN BİR TANESİ’
Mizah ve güldürü temelde sembolik bir anlatım kullanıyor olmasının da tesiriyle tenkit ve muhalefet için sıklıkla başvurulan bir lisan Stand up ın bu noktada nasıl konumlandığı hakkında şunları lisana getiriyor Leyla Ezgi Dinç
Misyonu olmasa da muhalifliği komedyenlikte pahalı görüyorum Zira bir şeyler anlatıyorum ve yalnızca kendi adıma konuşmuyorum Orada birilerinin ismine da konuşuyorum Ben duyulmayan sesleri aktarmak istiyorum Muhaliflik bence güldürünün en sağlam benzinlerinden bir tanesi En temelinde bu bir kaygı anlatma sorunu Benim aracım burada güldürmek ve latife olsa da aslında en temelinde kendini söz etme Kendin üzere beşerlerle o an orada var olabilme hala aslında güldürünün en saf tarifi benim için bu
KORKU BÜYÜDÜKÇE CÜRET DE BÜYÜYOR
Bir evvelki jenerasyonun komedyenlerinin daha büyük kitlelere ulaşabilmek için sahnelerini kaydedip televizyon ve sinema ekranlarına taşıması üzere bugünün komedyenleri de sahnelerinin tamamını ya da şovlarından kimi kesitleri çeşitli toplumsal medya kanallarında paylaşıyor Lakin birçok vakit da bunu izleyiciler yapıyor Üstelik komedyenin paylaşılacak olanı seçme talihi da olmuyor Linç kültürünün böylesine yaygın olduğu ülkemizde geçmişte bağlamından koparılarak paylaşılan şakaların komedyenlerin başına açtığı işleri de göz önünde bulundurarak linçlenmekten korkuyor musun diye soruyoruz Leyla Ezgi Dinç’e
İlk başladığım vakitlerde sahneye çok korkarak çıkıyordum Çok çok gerçek bir şey çok politik gerçek bir şey hatta yani benim başıma bir şey gelir mi Biri beni kayıt altına alır mı Ben sahnede de yapacağım latifeden çok bunları düşünüyorum sonra Tabi endişemi öbür komedyen arkadaşlarımla paylaştım Özge Özel dedi ki bu komedyenlerin sarılığı üzere bir sefer geçireceksin sen bunu sonra alışacaksın Ben bunu duyduktan sonra biraz daha cesaretlendim Politik latifeler yapmaya tırnak içinde birilerine dokunabilecek latifeler yapmaya devam ettim Tuhaf bir biçimde dehşet büyüdükçe yürek de büyüyor
EMRE AYDIN MÜELLİFLİK PODCAST VE SAHNE
Emre Aydın Gazi Üniversitesi Siyaset Bilimi mezunu tekrar birebir alanda yüksek lisansını tamamlıyor Öğrenciliği boyunca amatör ruhla sürdürdüğü müellifliği akademiden ayrılmasıyla birlikte profesyonel olarak sürdürüyor Metin müellifliği senaristlik ve editörlük yapıyor Şu sıralar komedyenliğin yanı sıra çok yakın gelecekte güldürü kulübü olarak da hizmet verecek olan bir sahaf kafe işletiyor Aydın stand up a başlama öyküsünü şu biçimde anlatıyor
Beni hudut eden şeyleri biraz sarkastik biraz mizahi komik bazen de hüzünlü bir formda hikayeleştirerek anlattığım Birinci Tekil Şahıs isminde bir podcast yapıyordum Rastgele bir beklentiyle başlamadığım Spotify a yükleyeceğim ve sonra unutacağım diye düşündüğüm podcast yayınlarım hiç beklemediğim formda bir listeye üst sıralardan girdi Sanırım ikinci kısmın sonrasında dinleyenlerden biri Ankara’da bir yer sahibi sahneye çıkmamı teklif etti
TOPLUMSAL BİR DERTLEŞME AÇIK MİKROFON ETKİNLİKLERİ
Aydın ile yeni jenerasyonun stand up a olan ilgisi üzerine konuşuyoruz Seyircilerin de sahneye çıkıp stand up yapabildiği açık mikrofon etkinliklerinin yaygınlaşmasının da bunda tesirinin olduğunu söylüyor
Yani toplumsallaşmak için de yapanlar oluyor Hani komedyen olma derdim yok ancak evet anlatmayı seviyorum Konuşmayı seviyorum beşerler beni dinlesin izlesin istiyorum kısmı da var Yaşadığımız toplumda da kendini söz etme alanları gün geçtikçe daralıyor Ve seni anlayabileceğini düşündüğün birkaç kişinin önünde kendini anlatma isteği çok doğal geliyor bana
BAKMAKLA YÜKÜMLÜ OLDUĞUM BİR KEDİM VAR GÖZALTINA ALINAMAM
Politik atmosfer sanatsal üretimin içeriğini etkiliyor Kelam konusu mizahı merkezine alan bir anlatı biçimi olunca derinleşen toplumsal çatışmaların kıymeti artıyor Emre Aydın Türkiye de son vakitlerde artan tabir özgürlüğü kısıtlamalarının stand up üzerindeki tesirlerini şu halde pahalandırıyor
Stand up a olan ilginin artmasının Türkiye de artan politik baskının sonuçlarından biri olduğunu düşünüyorum tıpkı bir vakitler Twitter da gündemle ilgili sorunları ironik ve alaycı bir lisanla eleştiren ve yorumlayan hesapların popülerleşmesi üzere Konuşabildiğimiz çok fazla alan yok Beşerler tüm bu baskıları latife üzerinden de olsa anlatmak istiyor
Artan baskı ve çatışmalar anlatılan kıssaları zenginleştiriyor lakin öte yandan da anlatıcının daima biraz diken üstünde durmasına sebep oluyor Aydın’a bu tedirginliğin otosansüre dönüşüp dönüşmediğini soruyoruz ve şu karşılığı alıyoruz
Otosansür katiyetle var ve yapmak zorundasın zira bakmakla yükümlü olduğum bir kedim var mesela gözaltına alınamam ben Yani tek başıma yaşıyorum ve ona mama vermem lazım Günümüz Türkiye sinde artık rastgele bir beşerle bile konuşurken otosansür yapıyorsun
SAMET KARADENİZ BİRİNCİ SAHNEYE ÇIKIŞI ARKADAŞ HATIRINA
Samet Karadeniz ODTÜ ideoloji mezunu uzun yıllardır ağabeyiyle birlikte mizah edebiyat ve müzik alanlarında koleksiyon yapıyor Üniversitede hazırlık sınıfındayken Ferhan Şensoy un yapıtlarına ağırlaşıyor Ferhan Şensoy un edebiyat öğretmeni Tahir Alangu nun ona Günlük yaz muharrir olacaksın demesinden etkilenerek kendine Ben de günlük tutacağım ben de müellif olacağım diye kelam veriyor Yaşadığı olayları muhakkak bir kompozisyon içinde ve mizahi bir lisanla yazmasıyla stand up hayatının birinci tohumları atılıyor Birinci sahneye çıkışı ise arkadaş hatırına oluyor
2019 Aralık ında ODTÜ den arkadaşım olan Deniz Göktaş Ankara daki birinci tek kişilik gösterisi için bir şeyler yazıp onun açılış komedyenliğini yapmamı istediğinde fişeklendi bu istek
BİR SAHNE HEM MÜZİK HEM STAND UP
Ardından Ankara da birkaç komedyen arkadaşıyla birbirlerini motive ederek ortak gösteriler düzenliyorlar ve kent şehir geziyorlar Tıpkı vakitte müzisyen olan Karadeniz üç başka kümede gitar çalıyor Üniversite yıllarında ‘Boyalı Kuş’ ile başlayan müzik macerası yakın vakitte yeni albümü çıkacak olan ‘Sinağrit Baba’ ve ünlü İngiliz progresif rock kümesi ‘Camel ın müziklerini çalan ‘ARABALUBA’ ile eşzamanlı ilerliyor
Uzun yıllar müzisyen olarak çıktığı sahnelere bir de stand up ekleniyor Stand up üzere izleyiciyle bir öykü üzerinden anlık tepkilerle bağ kurulan bir cinste farklı sahnelerde farklı seyirci kitlelerinin performansını nasıl etkilediği üzerine konuşuyoruz
Bazı kitlelerde kimi şakaların yapılamayacağı anlaşılıyor aslında fakat ne kadar ofansif ne kadar rahatsız edici bir içerik olsa da seyirci ve komedyen ortasında karşılıklı örgü örer üzere bir paylaşım olduğu vakit o his seyirciye geçiyor Ben alışılmış kendimi bu mevzuda çok tecrübesiz görüyorum Bu tespitlerimi bu işi uzun yıllardır yapan arkadaşlarımı gözlemleyerek söylediğimi belirtmeliyim Yani hiçbir biçimde o kitlenin hoşlanmayacağı latifeler yapan birisi seyirciye o inancı verdiğinde apayrı bir paylaşım olabiliyor Hatta seyircide bir dönüşüme sebep olabiliyor ki stand up ın birazcık bir tesiri olacaksa seyirci tarafında bu tip şeyler değerli üzere geliyor bana Tanımadığın hayatlar yaşayan insanların ortasında çok inançta hissetmediğin bahislerde latife yaparkenki o suskunluğu evriltebiliyorsan o sahiden hoş bir silah
MİZAH TAHAMMÜLÜMÜZÜ ARTTIRIYOR
Çocukluk vakitlerinden beri manaya eforunun mizahla çok kontaklı olduğunu o denli ki lisede bir dersi öğrenme sürecini bile mizah üzerinden gerçekleştirdiğini belirten Samet Karadeniz toplumsal olarak da mizahın bu türlü bir hafifletici yanının olduğundan bahsediyor
Tahammül sözü hamallıktan geliyor yani bir şeyi taşırken o yükü hafifletmek gerekiyor Şu anki gündemde ve iktisatta üstümüze gelen ve birçok insanın da canına mal olan bir sürü şey yaşıyoruz Bu haberlerin hepsiyle bir arada yaşamak çok büyük insani bir tarafımızı kaybettiğimizin göstergesi lakin bir formda yaşamaya devam etmek durumundayız Bu yükümüzü hafifletme eğilimimiz oluyor ve mizah tahammülümüzü arttırıyor Mizahı delirmeye karşı bir cins direniş üzere düşünebiliriz
Yeni kuşak komedyenler gerek kentin pek çok yerinde anlattıkları öykülerle gerek diğer üretim alanlarıyla kesişen şahsi öyküleriyle içinde yaratma dileği duyan herkese ilham oluyor Ekonomik krizin toplumsal çatışmaların bilhassa genç nüfus ortasında yaygınlaşan ümitsizliğin hafiflediği birbirimize anlatarak birbirimizi dinleyerek ortaklığımızı pekiştirdiğimiz bir toplumsal paylaşım alanı oluyor stand up gösterileri
